(29.01.2005)

Kazakistan’da Yesevilik araştırmaları yürütürken, bir yandan da Sovyet dönemi özellikle tanınmış Rus araştırmacılarının İslam, sufilik, ve Alevilik-Bektaşilik konularındaki araştırmalarını elde etmeye ve bunların çevirisine çalışıyorum. Bu bağlamda, Sovyetler Birliği döneminde Alevilik-Bektaşilik araştırmaları bakımından en tanınmış uzmanın V. A. Gordlevski olduğu söylenebilir. Onun çeşitli yerlerde yayınlanmış makaleleri topluca “Seçilmiş Eserler” olarak ciltler halinde yayınlanmıştır. Gordlevski’nin bu çalışmalarında yer alan  en önemli makaleleri Almatı’da bulunan Milli Kütüphane’den sağlanarak incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Bu çalışmalar hakkında çok yazılabilir. Burada ancak bu çalışmalara ilişkin genel bir değerlendirme yapmaya çalışacağım. Genel olarak ifade etmek gerekirse eski Sovyet nüfuzundaki Orta Asya ülkelerindeki yayınlarda, Alevilik-Bektaşilik konusunun pek sağlıklı değerlendirildiği söylenemez. Bunun yanısıra kaynakların nicelik bakımından da yetersiz olduğu söylenebilir. Zaten Gordlevski’nin kendisi de Anadolu’daki dinsel hayat hakkında varolan bilgilerin yetersizliğini vurgulamaktadır. (Gordlevski, 1960b: 245) İncelediğimiz yayınlarda yeterli veriler olmaksızın yapıldığı belli ön yargılı ifadeler dikkat çekmektedir. 1990’lar sonrasındaki yayınlarda da eski Sovyet dönemindeki yayınlarla paralellik görülmektedir. Bu bağlamda bazı ansiklopedi maddelerindeki verilere bakmak gerekmektedir. Bunlarda Bektaşiliği Hıristiyanlıkla benzeştirme yönündeki ifadeler ağırlıklıdır. Mesela Sovyet döneminde yayınlanmış olan, Usmanov’un İslam ansiklopedik sözlüğünde yer alan Bektaşilik’le ilgili şu ifadelere bakınız: “Bu hıristiyanlıktaki mukaddes üçlükü (troyka)ğa taklid kılıp, müslümanların mukaddes üçlükü – Allah, Muhammet, Ali deyip tan oladı.” (Usmanov, 1987: 55)[2] Ayrıca Alevilik Bektaşilik konusu sadece Bektaşilik başlığı altında alınmış ve bu genel deyim altında yer alan yöresel farklılıklara dikkat edilmeyerek Dedebabalar veya Çelebilere bağlı gruplara ilişkin ritüel ayrıntıları aynı imiş gibi sunulmuştur. (Örn. Bkz. Islam Ensiklopediçeski Slovar, 1991) Sovyet kaynaklarındaki bu gibi yanlış yorumlara Kurbanov ve Kadirzade’de çalışmalarında değinmektedirler. (Kadirzade, 1999; Kurbanov, 2000).

(20.07.2002)

(Bu alıntı önce CHP sonra DP milletvekili olan, eski Cumhurbaşkanlarından ve 27 Mayıs Askeri Harekatı ile görevden uzaklaştırılan ve yargılanan Celal Bayar’ın “Ben de Yazdım, Milli Mücadeleye Gidiş 1” (2. baskı, İstanbul, 1967) adlı kitabından alıntı yapılmıştır. Kitapta “Alevi Vatandaşlar” başlığı altında yer almaktadır. ) Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Sitesi Editörleri

Cepheyi teftiş ediyor, gönüllü erlerin durumunu gözden geçiriyordum. Milli alay karargahında ve taburlarda gönüllü erler arasında “Alevi” vatandaşlarımızdan istenilen sayıda gönüllü bulunmayışı dikkatimi çekti. Halbuki çevremizde Alevi köyleri vardı. Bunlar hiç bir surette diğer ırklarla karışmamış saf Türklerdi. Temiz kanlarının icabı bunların Türk egemenliği ve özgürlüğünü korumak için geride kalmalarına bir sebep yoktu. Köylerine kadar girip kendilerini ziyarete karar verdim. Baskı fikrini vermemek için yanıma kuvvet almadım. Beni sevinç içinde karşıladılar, misafir ettiler. Evleri dikkati çekecek kadar temizdi. Beyaz “hasse”den minder örtüleri ve perdelerinde en ufak bir leke görünmüyordu. Gece kaldığım evlerinde köylülerin ileri gelen söz sahibi ihtiyarları, ağaları hazır bulundu. Siyasi durumu anlattım, kurtuluş çaresinin silaha sarılmak olduğunu söyledim. Buna rağmen cephede kendilerinden beklediğim sayıda gönüllü er göremediğimi anlattım, sebebini sordum. Kısaca şu cevabı verdiler:

“-- Bizden istediler de vermedik mi?”

(07.07.2002)

(Prof. Dr. Hilmi Ziya Ülken’in bu makalesi “İstanbul Dergisi, 1 Temmuz 1946, s. 4-5”’ten alıntı yapılmıştır.)(Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Sitesi Editörleri)

Geçen makalemde hiristiyanlikta putatapan dinlerin tesirini gözden geçirmiştik. Şimdi de İslam dini üzerinde eski dinlerin tesiri meselesine dokunmak istiyorum. Bunu için ilk önce kitaptaki dinle hayattaki dini ayırmak lazımdır. Kitap yani Kur’an’da görülen esaslar ve hükümlerle 13 asır içerisinde türlü içtimai tesirler neticesinde İslam doktrinine katılmış olan itikatlar ve amelleri ayrı ayrı tetkik etmelidir. Vakıa bu hususta ortodoxe düşünceli olan kelamcılar hayattaki dine hiç ehemmiyet vermek istemezler ve bütün mezhep ve itikad çeşitlerine dalalet gözüyle bakarlar. Fakat öyle de olsa bu itikatlar hayat üzerine tesir etmeden geri kalmamış ve bütün reform teşebbüslerine rağmen yer yer bunlar hüküm sürmüştür. Fazla olarak Kur’an, İncil gibi nasihatlardan ibaret bir risale değil, çok hacimli bir kitaptır ve sonradan toplanmış olduğu için birbirine tamamiyle uymayan rivayetler değildir. Peygamberin hayatında hafızlar tarafından tespit edilmiş ve vefatından pek sonra toplanmış ve yazdırılmıştır. Bundan dolayı Kur’an’ın devam ettirdiği eski itikatları, sonradan katılmış olanlardan ayırmak daha kolaydır.

(28.02.2002) 

Editörlerimizden Yrd. Doç. Dr. Ali Yaman’ın alan çalışmaları sırasında gerçekleştirdiği iki görüşmenin bazı bölümlerini sunuyoruz. Umarım araştırmacı dostlara yararlı olur.

Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Sitesi Editörleri 

1. SARI SALTUK OCAĞI’NDAN KASIM YILMAZ İLE GÖRÜŞME

(Bu görüşme 19 Aralık 1996’da   İstanbul, Merdivenköy’de bulunan Şahkulu Sultan Dergahı’nda gerçekleştirilmiştir.)

Sivas İmranlı İlçesinin Tokluca Köyü’nden Emir Hüseyin’in torunu Seyit Kasım’ım ben. Dedem Tunceli Hozat’ın Ağviran Köyü’nden gelmiş. Erzincan’ın Kabullar Köyü’ne oradan da bu İmranlı’ya gelmişler burada 200-300 senelik mazimiz var. Şimdi dedeliğe geldi mi, Dede, mürşid, pir demek: evlad-ı resuldan gelmek yani ehlibeyt soyundan ama kendi zatını sıfatını bilmeyen, kendi özünü bilmeyen, hakkı kendinden tecelli etmeyen dedelik yapamaz Dört kapı kırk makamı bilmeyen dedelik yapamaz. Evvela kendi zatından sıfatından özünden sorumludur. Ne zaman ölmeden evvel ölür, zatını sıfatını bilir o zaman dede olur. Dedelik babadan evladadır ama Hz. Muhammed demiş ki belimden düşen evladım değil yolumu süren evladımdır. Evladımdan daha efdaldir, dedelik budur. Dedelik dört kapı kırk makamı bilmeli, bir dede dört kapı kırk makamı bilmezse, İmam Caferi Buyruğu Sadık buyuruyor ki, dedelik ona erkân değildir. Kendi zatını tanımayan dede olamaz, çiğ lokma yiyen dede olamaz. Dört kapı kırk makamı yerine getirmeyen zaten çiğ lokma yer zaten yediği belli değil. Şimdi dört kapı ne demek? Şeriatın, Tarikatın, Marifetin ve Hakikatin kapıları var. Tarikatın da 4 kapısı var, birinci kapı mürşid kapısı, ikinci kapı pir kapısı, üçüncü kapı rehber kapısı, dördüncü kapı ikrar iman kapısı. Ehlibeytin yolu ikrara bağlıdır.

Musahibi olmayan pençei Ali abadan geçmeyen, erkâna girip de oturamaz. Ön safta oturamaz ön safta oturanlar eline beline diline, özüne sahip olanlar ön sırada otururlar. Böyle kişiler erkânda oturur. Eğer dede de aynı sıfatı taşırsa taliple bir olursa özü bir olursa işte o zaman orası Kırklar Meydanı olur, işte o zaman o Ehl-i Beytin dostu olur.

Aykan Erdemir
Bu e-Posta adresi istek dışı postalardan korunmaktadır, görüntülüyebilmek için JavaScript etkinleştirilmelidir

Joyce L. Ogburn, Current Anthropology dergisinde yayınlanan “Antropoloji ve İnternet Üzerine” adlı makalesinde şu tespitte bulunuyor: “İnternet bir gerçeklik olarak olduğu kadar, bir konu olarak da mesleki yaşamlarımızı ele geçirmiştir” (1997: 286).*

Bu gelişme modernleşme sürecine paralel olarak, akademik sınırlarını sürekli sorgulayıp, yeniden tanımlamak zorunda kalan folklor ve antropoloji gibi bilim dalları için üzerinde düşünülmesi gereken yeni soruları da beraberinde getiriyor. Pertev Naili Boratav, Halk Edebiyatı Dersleri adlı eserinde, folklor biliminin araştırma sahasının tarih boyunca kimi akademik geleneklerde genişlerken, kimilerinde de daraldığını belirtmiştir (2000: 22-27). İnternet gibi yeni bir olgunun belirmesi de folklor ve antropoloji bilimlerinin araştırma sahalarının yeniden belirlenmesini zorunlu kılmaktadır. Bu yazı böyle bir sorgulama sürecini başlatmak için çeşitli kuramsal ve yöntembilimsel soruları, etnografik alan çalışmam sırasında karşılaştığım bazı örnekler eşliğinde sunmayı amaçlamaktadır.

İnternet’in göz ardı edilemeyen bir gerçeklik olarak gündeme gelmesi, folklor ve antropolojiyi iki seçenekle karşı karşıya bırakmaktadır. İnternet ya akademik sınırların dışına atılacak, ya da bu bilimler tarafından araştırma alanı içine alınacaktır. Bu sorundan kurtulmanın belki de en kolay yolu, İnternet’i hızla folklor ve antropoloji bilimlerinin dışına atmak olabilir. Folklorun geleneğin bilimi olduğunu iddia eden araştırmacıların, İnternet gibi çağcıl bir olguyu -özellikle de Türkiye gibi gelenekler açısından “Birinci” Dünya Ülkeleri’nden aslî farklılıkları olduğuna inanılan bir coğrafyada- araştırma sahası sınırları dışına taşıması hiç de zor değildir. Pek çokları için de, hızla yokolmakta olan “kalıntıları” [Boratav’ın deyimiyle “survivance”ları, yani “eski müesseselerin bakiyeleri”ni (2000: 22)] çalışmak, ve bu yolla “kurtarmak (salvage)” seçeneği varken, İnternet gibi konularla zaman kaybetmek bağışlanamaz bir ihmaldir. Bu arada akademisyenlerin İnternet’e kayıtsız kalmasına yol açan çok sayıda yapısal engel olduğu gerçeği de göz ardı edilmemelidir. Antropolog Brian Schwimmer Amerika’nın akademik koşullarında karşılaşılan ve Türkiye koşullarına kısmen benzediğini düşündüğüm engelleri şu şekilde özetlemektedir:

(04.01.2002)

Bir önceki makalemde araştırma gezilerimin Erzincan bölümüne değinmiştim. Şimdi ise Tokat bölümündeki notlarımdan Eraslan Ocağı’na ait olanları sizlere sunacağım. Ancak önce Tokat gezimin anahatlarını vermek istiyorum:

21-28 Ağustos 2001 tarihleri arasında Tokat’ta araştırmalar: Tokat, Turhal merkezde Hubyar Ocağı’ndan Eraslan Doğanay Dede’yi ziyaret ve görüşme, Tokat, Turhal Ulutepe Köyü’nde Hüseyin Baba Türbesini ziyaret, Hubyar Ocağı’ndan İbrahim Günay ile görüşme, Tokat, Turhal Ulutepe Köyü’nde Anşabacılı talibi Haydar Aydın ile görüşme, Hubyar talibi Tokat Şenköy (Zazara) Köyü’ne geliş ve Taliplerle sohbet ederek o gece orada konuk olmamız, Tokat, Almus İlçesi, Görümlü (Varzıl) köyünü ziyaret Kul Himmet’in türbesini yaptıran Çöreğibüyük köyünden Kul Himmet dedesoylu Zekine Hanım ile görüşme, Tokat, Almus İlçesi, Görümlü köyünden Kul Himmet Ocağından Salih Şahin ile görüşme, Tokat, Almus İlçesi, Görümlü köyünden Kul Himmet Ocağından Aşık Mustafa Şahin ve İssot Dede olarak bilinen Rıza Şahin Dedeler ile görüşme, Tokat, Almus İlçesi, Görümlü köyü aşıklarından Aşık Kasım ile kısa görüşme, Tokat, Almus İlçesi, Hubyar köyü’nde Tekkenin şeyhi Mustafa Temel ile görüşme, Tokat, Almus İlçesi, Hubyar köyü’nde Hubyar Ocağı Dedelerinden Bektaş Ali Temel ile görüşme onun evinde konuk olduk ve akşam kapsamlı bir sohbet edildi, Tokat, Almus İlçesi, Hubyar köyü’nde Hubyar Ocağı Dedelerinden Ahmet Coşkun ile kısa görüşme, Tokat, Almus ilçesi Cehet Kasabası girişinde bulunan Erzurum Evliya, Derviş Ali ve Derviş Veli’nin türbeleri ve Cemevini ziyaret, Tokat, Almus ilçesi Cehet Kasabası’nda Eraslan Ocağı dedelerinden Bektaş Aslan’ı ziyaret ve görüşme, Tokat, Almus ilçesi Cehet Kasabası’nda Eraslan Ocağı dedelerinden Haydar Aslan ve Muharrem Aslan ile görüşme, Tokat, Erbaa ilçesi Keçeci Köyü’nde Keçeci Baba Dergahını ziyaret, Tokat, Erbaa ilçesi Keçeci Köyü’nde Keçeci soyundan ve aynı zamanda eski Turhal Belediye Başkanı Muhsin Pehlivan ile görüşme, Tokat Artova Bayırlı köyünden taliplerle görüşme.